زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

تکلیف گریزی




قرآن کریم برای سرباز زدن مکلفان از امتثال تکالیف الهی، افزون بر محرومیت از منافع و مصالح تکالیف مزبور، پیامدها و آثار ناخوشایند دنیوی و اخروی را برمی‌شمرد.


۱ - ستم به خود


بی مبالاتی به انجام تکالیف شرعی فرد را در زمره ظالمان قرار می‌دهد، زیرا تجاوز از حدود الهی ستم به شمار می‌رود: «تِلک حُدودُ اللّهِ فَلا تَعتَدوها و مَن یتَعَدَّ حُدودَ اللّهِ فَاُولـئِک هُمُ الظّــلِمون»
[۱] بقره/سوره۲، آیه۲۲۹.    
و متجاوزان از حدود الهی، ظالمانی‌اند که بیش‌تر به خویشتن ستم می‌کنند: «و مَن یتَعَدَّ حُدودَ اللّهِ فَقَد ظَـلَمَ نَفسَهُ»،
[۲] طلاق/سوره۶۵، آیه۱.    
زیرا با ترک تکلیف، انسان در معرض عقاب الهی قرار می‌گیرد.
[۳] الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۵، ص۱۸۷، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق.    
[۴] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۸، ص۱۵۶، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق.


۲ - خیانت به خدا و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)


تکالیف شرعی امانت الهی در دست بشرند:
[۵] جلال الدین المحلی (م ۸۶۴ ق)، تفسیر الجلالین، ج۱، ص۵۶۱، جلال الدین السیوطی (م ۹۱۱ ق)، بیروت، دارالمعرفه.    
[۶] ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص۵۳۰، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
[۷] الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۶، ص۳۵۱، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.    
«اِنّا عَرَضنَا الاَمانَةَ عَلَی السَّمـوتِ... وحَمَلَهَا الاِنسـنُ»،
[۸] احزاب/سوره۳۳، آیه۷۲.    
از این رو متعهد نبودن به این تکالیف و بی اعتنایی به آن‌ها نوعی خیانت در امانت به شمار می‌رود: «یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَخونُوا اللّهَ والرَّسولَ وتَخونوا اَمـنـتِکم...».
[۹] انفال/سوره۸، آیه۲۷.    
برخی مفسران، مراد از «اَمـنـتِکم» در این آیه را احکام و تکالیف الهی دانسته‌اند.
[۱۰] الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۹، ص۲۹۴، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
[۱۱] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۴، ص۴۵۶، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.    
[۱۲] الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۹، ص۵۴ ۵۵، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.    
در احادیث نیز از تکالیف شرعی به عنوان امانت خدا و رسول یاد شده و عصیان در برابر این تکالیف، خیانت در امانت به شمار رفته است.
[۱۳] العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۱۴۴، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.    
[۱۴] الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۲، ص۲۹۱، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق.    
[۱۵] القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، ج۱، ص۲۷۲، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.    


۳ - حسرت در قیامت


آنان که اوامر و نواهی الهی را در دنیا فرو گذارده‌اند، در قیامت دچار حسرت می‌شوند:
[۱۶] الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۲۴، ص۲۵، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
[۱۷] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۵، ص۲۷۱، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق.
[۱۸] السیوطی (م ۹۱۱ ق)، الدرالمنثور، ج۵، ص۳۳۲، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق.
«یـحَسرَتی عَلی ما فَرَّطتُ فی جَنـبِ اللّهِ»،
[۱۹] زمر/سوره۳۹، آیه۵۶.    
بر اساس برخی روایات، یکی از مصادیق «جَنـبِ اللّهِ» ولایت علی (علیه‌السلام) و اولاد او (علیهم‌السلام) است،
[۲۰] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۲۴، ص۱۹۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.    
[۲۱] الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۴، ص۳۲۶، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق.    
از این رو برای انجام دادن تکالیفِ ترک شده، مانند نماز ، روزه و حج ، از خداوند خواهان بازگشت به دنیایند:
[۲۲] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۷، ص۲۰۸، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.    
[۲۳] الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۵، ص۶۷، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.    
[۲۴] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۰، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.    
«رَبِّ ارجِعون _ لَعَلّی اَعمَلُ صــلِحـًا فیما تَرَکتُ».
[۲۵] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۹ ۱۰۰.    
در احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام) آیه بر ترک کنندگان زکات تطبیق شده است.
[۲۶] العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۵۵۲، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.    
[۲۷] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۱۱۱، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ ش.    
[۲۸] الحرالعاملی (م ۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۹، ص۲۷، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.    


۴ - لعن و عذاب الهی


دیگر پیامد فروگذاردن تکالیف شرعی، لعن الهی و عذاب اخروی است: «والَّذینَ ینقُضونَ عَهدَ اللّهِ مِن بَعدِ میثـقِهِ و یقطَعونَ ما اَمَرَ اللّهُ بِهِ اَن یوصَلَ... اُولـئِک لَهُمُ اللَّعنَةُ و لَهُم سوءُ الدّار».
[۲۹] رعد/سوره۱۳، آیه۲۵.    
مراد از «عَهدَ اللّهِ» در این آیه اوامر و نواهی الهی است،
[۳۰] الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۱، ص۲۶۳، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
[۳۱] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.    
[۳۲] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۱، ص۱۴۰، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.    
چنان که مراد از «ما اَمَرَ اللّهُ» را صله رحم دانسته‌اند که تکلیفی شرعی است.
[۳۳] النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۸، ص۳۳۶، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.    
[۳۴] المفید (م ۴۱۳ ق)، الاختصاص، ج۱، ص۲۳۹، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ ق.    
[۳۵] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۱، ص۲۱۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.    
آیه ۸۵ بقره
[۳۶] بقره/سوره۲، آیه۸۵.    
با اشاره به بی اعتنایی بنی اسرائیل به برخی از تکالیف، آنان را بدین سبب، افزون بر خواری در دنیا، شایسته شدیدترین عذاب‌ها می‌داند: «فَما جَزاءُ مَن یفعَلُ ذلِک مِنکم اِلاّ خِزیٌ فِی الحَیوةِ الدُّنیا و یومَ القِیـمَةِ یرَدُّونَ اِلی اَشَدِّ العَذابِ... _... فَلایخَفَّفُ عَنهُمُ العَذابُ و لا هُم ینصَرون»
[۳۷] بقره/سوره۲، آیه۸۵ ۸۶.    
همچنین در آیه ۱۴ نساء
[۳۸] نساء/سوره۴، آیه۱۴.    
کسانی را که از تکالیف الهی سر بپیچند، مستحق ورود به دوزخ و عذاب خوارکننده دانسته است: «و مَن یعصِ اللّهَ و رَسولَهُ و یتَعَدَّ حُدودَهُ یدخِلهُ نارًا خــلِدًا فیها و لَهُ عَذابٌ مُهین».

۵ - فهرست منابع


(۱) قرآن کریم.
(۲) الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
(۳) القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق.
(۴) جلال الدین المحلی (م ۸۶۴ ق)، تفسیر الجلالین، جلال الدین السیوطی (م ۹۱۱ ق)، بیروت، دارالمعرفه.
(۵) ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
(۶) الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
(۷) الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
(۸) الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
(۹) القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
(۱۰) العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
(۱۱) السیوطی (م ۹۱۱ ق)، الدرالمنثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق.
(۱۲) المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
(۱۳) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، تهذیب الاحکام، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ ش.
(۱۴) الحرالعاملی (م ۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
(۱۵) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۶) النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
(۱۷) المفید (م ۴۱۳ ق)، الاختصاص، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ ق.

۶ - پانویس

 
۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۲۹.    
۲. ↑ طلاق/سوره۶۵، آیه۱.    
۳. ↑ الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۵، ص۱۸۷، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق.    
۴. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۸، ص۱۵۶، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق.
۵. ↑ جلال الدین المحلی (م ۸۶۴ ق)، تفسیر الجلالین، ج۱، ص۵۶۱، جلال الدین السیوطی (م ۹۱۱ ق)، بیروت، دارالمعرفه.    
۶. ↑ ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص۵۳۰، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
۷. ↑ الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۶، ص۳۵۱، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.    
۸. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۷۲.    
۹. ↑ انفال/سوره۸، آیه۲۷.    
۱۰. ↑ الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۹، ص۲۹۴، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۱۱. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۴، ص۴۵۶، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.    
۱۲. ↑ الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۹، ص۵۴ ۵۵، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.    
۱۳. ↑ العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۱۴۴، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.    
۱۴. ↑ الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۲، ص۲۹۱، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق.    
۱۵. ↑ القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، ج۱، ص۲۷۲، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.    
۱۶. ↑ الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۲۴، ص۲۵، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۱۷. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۵، ص۲۷۱، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق.
۱۸. ↑ السیوطی (م ۹۱۱ ق)، الدرالمنثور، ج۵، ص۳۳۲، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق.
۱۹. ↑ زمر/سوره۳۹، آیه۵۶.    
۲۰. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۲۴، ص۱۹۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.    
۲۱. ↑ الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۴، ص۳۲۶، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق.    
۲۲. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۷، ص۲۰۸، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.    
۲۳. ↑ الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۵، ص۶۷، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.    
۲۴. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۰، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.    
۲۵. ↑ مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۹ ۱۰۰.    
۲۶. ↑ العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۵۵۲، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.    
۲۷. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۱۱۱، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ ش.    
۲۸. ↑ الحرالعاملی (م ۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۹، ص۲۷، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.    
۲۹. ↑ رعد/سوره۱۳، آیه۲۵.    
۳۰. ↑ الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۱، ص۲۶۳، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۳۱. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.    
۳۲. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۱، ص۱۴۰، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.    
۳۳. ↑ النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۸، ص۳۳۶، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.    
۳۴. ↑ المفید (م ۴۱۳ ق)، الاختصاص، ج۱، ص۲۳۹، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ ق.    
۳۵. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۱، ص۲۱۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.    
۳۶. ↑ بقره/سوره۲، آیه۸۵.    
۳۷. ↑ بقره/سوره۲، آیه۸۵ ۸۶.    
۳۸. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۴.    


۷ - منبع

دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «تکلیف».    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | تقوا




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.